“Ποιος είπε ότι δεν υπάρχουν μηχανές του χρόνου; Υπάρχουν και λέγονται βιβλία.” , Robert Benchley
Το ένστικτο του συγγραφέα.
Όταν ο Όμηρος συνέθετε την Οδύσσεια, αλλά και όταν το ιστορικό αυτό έπος καταγράφηκε επίσημα δύο σχεδόν αιώνες αργότερα κι έφτασε να απαγγέλλεται από τους ραψωδούς του 6ου π.Χ αιώνα στα Παναθήναια, κανένας σαφώς, ούτε ο συγγραφέας ούτε το κοινό γνώριζε -συνειδητά τουλάχιστον- τον όρο δημιουργική γραφή. Δε γνώριζε την τεχνική του εγκιβωτισμού, τον αφηγητή-παντογνώστη, τη γραμμική γραφή, τη δύναμη του in medias res, τη διακειμενικότητα και όλες εκείνες τις τεχνικές που χρησιμοποίησαν από ένστικτο σπουδαίοι συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όμως οι ακαδημαϊκοί, συγγραφείς και μελετητές ανά τον κόσμο μελετώντας τα, ξεχώρισαν όλες εκείνες τις μεθόδους και τεχνικές και τις κατηγοριοποίησαν, κυρίως κατά τον 20ο αιώνα. Κάπως έτσι έφτασε και το ιστορικό έπος της Οδύσσειας να βρίσκεται στην κορυφή της λίστας με τις ιστορίες που διαμόρφωσαν τον κόσμο σύμφωνα με το BBC Culture.
Δημιουργική γραφή: Oρισμός
Αν θέλαμε ωστόσο να ορίσουμε απλά τον όρο δημιουργική γραφή, θα λέγαμε ότι τα πάντα είναι δημιουργική γραφή. Απευθύνεται δε σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως κοινωνικής διαβάθμισης. Το παράδοξο ερώτημα που γεννάται όμως είναι: Υπάρχει κάτι που να μην είναι δημιουργική γραφή;
Για παράδειγμα, ένα βιβλίο συνταγών ζαχαροπλαστικής ή ένας ταξιδιωτικός οδηγός δεν είναι δημιουργική γραφή; Είπαμε, τα πάντα είναι δημιουργική γραφή αλλά εμείς εδώ αναφερόμαστε στα λογοτεχνικά εκείνα ήδη -της ποίησης και της πεζογραφίας ειδικότερα- που ενδιαφέρουν περισσότερο το αναγνωστικό κοινό ως μέσο γνώσης, επίγνωσης, χαλάρωσης, απόλαυσης, ενδυνάμωσης της φαντασίας και της δημιουργικότητας, ψυχοθεραπείας και πολλών άλλων ανάλογα με τη θεματολογία που επιλέγεται κάθε φορά από το ράφι ενός βιβλιοπωλείου. Αυτά τα λογοτεχνικά είδη εξετάζουμε λοιπόν, υπό το πρίσμα της καλλιτεχνίας του συγγραφέα.
Η αισθητική του λόγου στη συγγραφή.
Λέξεις, ήχοι, εικόνες, συμβολισμοί, αξίες, νοήματα, ουσία, αναπάντητα ερωτήματα, προβληματισμοί, λύτρωση, κάθαρση. Η δημιουργική γραφή εν προκειμένω αφορά τη μεταφορά μιας ιστορίας ή ενός μύθου στο χαρτί και η αισθητική του λόγου του συγγραφέα είναι αυτή που τον προσδιορίζει. Μέσω της δημιουργικής γραφής, ο συγγραφέας ενός έργου γίνεται καλύτερος κοινωνός της τέχνης και του εαυτού του, ενώ ανακαλύπτει νέες συγγραφικές δυνατότητες. Από την άλλη μεριά, εκείνος που διαβάζει το έργο συμμετέχει πιο ενεργά στη διαδικασία της ανάγνωσης, το προσεγγίζει από νέες οπτικές, εξασκεί τη φαντασία του, έρχεται σε καλύτερη επαφή με τη γλώσσα, με δυο λόγια γίνεται πιο συνειδητός και πιο ώριμος ως αναγνώστης αλλά και πιο ολοκληρωμένος ως άνθρωπος.
Συστηματική δουλειά.
Τα εκπαιδευτικά σεμινάρια δημιουργικής γραφής έχουνε επομένως αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Να εφοδιάσουν τους συμμετέχοντες με όλα εκείνα τα λογοτεχνικά εργαλεία που θα τους βοηθήσουνε να αποτυπώσουνε καλύτερα τη σκέψη τους, να αναπτύξουν τη φαντασία τους, να πούνε με τον καλύτερο τρόπο την ιστορία τους πάνω στη λευκή σελίδα, με αρχή-μέση-τέλος, ανακαλύπτοντας ταυτόχρονα την προσωπική, δική τους συγγραφική ταυτότητα. Όσοι είναι ήδη συγγραφείς, κατά το γηράσκω αεί διδασκόμενος, σίγουρα θα βελτιώσουν τη λογοτεχνική τους δεινότητα καθώς πάντα κάτι παραπάνω θα προκύψει σε αυτά που ήδη γνωρίζουνε. Για αυτούς λοιπόν που δεν επαναπαύονται στην υπάρχουσα πνευματική τους γνώση και πιστεύουν ότι πάντα θα υπάρχει κάτι καινούριο να μάθουνε αναζητώντας προσωπική βελτίωση, τα εξειδικευμένα σεμινάρια είναι το κατάλληλο μέσο για να το επιτύχουν.
Μπορεί η ιδέα να είναι εξαιρετική αλλά να μη διαθέτεις τα κατάλληλα εργαλεία.
Έτσι, στο αντίστοιχο σεμινάριο που οργανώνουν οι εκδόσεις Γραφή εστιάζουμε κυρίως στα επικοινωνιακά εργαλεία και την ανάπτυξή τους. Στην ισορροπία ανάμεσα στο συναίσθημα και τις λέξεις, τον τόπο, τον χώρο και τον χρόνο. Στις εικόνες και την αξία τους. Στην τρισδιάστατη περιγραφή του χώρου και τις αισθήσεις σε λειτουργία. Στην δημιουργία των χαρακτήρων με αυστηρή προσήλωση. Στο χτίσιμο της πλοκής βήμα-βήμα. Στη δομή και τον διαχωρισμό του αφηγηματικού χρόνου.
Στις μεταφορές, τους συμβολισμούς και την ουσία. Δηλαδή, εξετάζουμε τη μέθοδο και τους κανόνες εκείνους που βασίζονται όλοι οι νεότεροι σπουδαίοι συγγραφείς ανά τον κόσμο στα έργα τους. Διευκρινίζοντας πάντα ότι οι κανόνες είναι για να σπάνε, φτάνει να τους γνωρίζεις. Για να γίνει πιο κατανοητό το σπάσιμο των κανόνων θα χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα της γραμμικής γραφής. Πολύ σπάνια θα συναντήσεις στις μέρες μας ένα μυθιστόρημα, νουβέλα ή διήγημα -εκτός από τα παραμύθια όπου εκεί κανόνας απαράβατος είναι το αντίστροφο-, όπου η ιστορία να ακολουθεί πιστά τη χρονική ροή των γεγονότων, να γράφεται δηλαδή γραμμικά.
Αυτό έχει γίνει στις μέρες μας κανόνας, ξεκινάνε σχεδόν πάντα από τη μέση ή το τέλος. Δε σημαίνει όμως ότι αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, αν εξυπηρετεί τις ανάγκες του έργου, τη διαίσθηση και το ένστικτο του συγγραφέα. Αυτό είναι το σπάσιμο του κανόνα. Πριν απ’ όλα όμως, γνωρίζει τον κανόνα. Όπως άλλωστε είχε πει και ο Πικάσο για το δικό του είδος τέχνης που κατά τη γνώμη μας ισχύει για όλες τις μορφές της: “Μάθε τους κανόνες ως επαγγελματίας ώστε να μπορείς να τους παραβαίνεις ως ερασιτέχνης.”
Κλείνοντας, να επισημάνουμε ότι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς και τον διαχωρισμό των ειδών της πεζογραφίας. Είναι άλλο η συγγραφική προσέγγιση κατά την αφήγηση π.χ. ιστορικών, φυσικών ή κοινωνικών γεγονότων και βιωμάτων ενός λογοτέχνη και άλλο μυθοπλασία ή η φανταστική λογοτεχνία. Διαφορετικό το χτίσιμο και η εξέλιξη ενός υπαρκτού ήρωα και διαφορετική ενός φανταστικού ήρωα που εφευρίσκει ο συγγραφέας εκ του μηδενός. Διαφορετικοί επομένως και οι συγγραφικοί χειρισμοί η τα στοιχεία – κλειδιά που αναδεικνύουν τους ήρωές του. Διαφορετικοί όμως και οι αναγνωστικοί χειρισμοί.
Μπορεί η ανάλυση ενός κειμένου να γίνεται ενστικτωδώς από έναν αναγνώστη, όταν όμως δεν έχει συνειδησιακή οντότητα, είναι πολύ πιθανόν να μην αντιληφθεί βαθύτερα νοήματα και στοιχεία του κειμένου. Σίγουρα, τόσο η συγγραφή όσο και η ανάγνωση ενός έργου πριν και μετά από τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον, καθώς νέοι δρόμοι ανοίγονται προς εξερεύνηση, δρόμοι που δεν ήτανε γνωστοί μέχρι χθες.
Για τον συγγραφέα.
Πάντα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο συγγραφέας στην ποίηση αλλά και την πεζογραφία, ανεξάρτητα αν αφηγείται υπαρκτά γεγονότα ή χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία, εκφράζει τον γυμνό εαυτό του. Ανεξάρτητα αν δεν έχει καμία σχέση με τον κακό του ήρωα, με τον ήρωα δολοφόνο ή το θύμα του, τον ήρωα προδότη ή τον προδομένο, πάντα λειτουργεί βάσει της ψυχοδομής του. Στέκεται ειλικρινής απέναντι από τον καθρέφτη του εαυτού και αφηγείται όλη την αλήθεια, τη στιγμή της έμπνευσης. Είμαστε εκεί για να μην αφήσουμε την έμπνευση να χαθεί κι επίσης να τον βοηθήσουμε να αφηγηθεί τη δική του, μοναδική ιστορία με τον καλύτερο τρόπο. Ώστε εν τέλει, να δει το βιβλίο του τυπωμένο κι έτοιμο να ταξιδέψει. Άλλωστε,
“Aυτός ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να καταλήξει σ’ ένα ωραίο βιβλίo. ” , Στεφάν Μαλαρμέ, Γάλλος ποιητής
